Osteoporoza to choroba, która charakteryzuje się postępującym zanikiem masy kostnej, a także osłabieniem struktury przestrzennej kości. Poza tym chory ma zwiększoną podatność na złamania. Do złamania może dojść nawet przy niewielkich urazach, gdzie u osoby zdrowej nie ma takiego problemu. Złamania te najczęściej dotyczą kręgosłupa, kości przedramienia, szyjki kości udowej, ale mogą pojawić się również w innych miejscach. Choroba ta najczęściej dotyka kobiety po menopauzie oraz osoby starsze.
W organizmie człowieka zachodzą naturalne procesy związane z osłabianiem się tkanki kostnej, a to z kolei przyspiesza niedobór wapnia w naszym organizmie.
Kości osoby chorej na osteoporozę są osłabione, a to powoduje, że stają się łamliwe i nawet niewielki uraz może zakończyć się złamaniem. Choroba ta sprawia, że chory jest ograniczony ruchowo.
Spis treści
Rodzaje osteoporozy
Osteoporozę możemy podzielić na:
1) miejscową
2) uogólnioną
a) pierwotna – do jej powstawania nie przyczyniają się inne choroby ani przyjmowane leki. Jest konsekwencją starzenia się układu szkieletowego. Może rozwijać się u kobiet po menopauzie, a także u mężczyzn w podeszłym wieku. Wraz z wiekiem dochodzi do utraty gęstości mineralnej kości. U kobiet proces ten rozpoczyna się około 40. roku życia, a u mężczyzn koło 45. Jej pojawienie się może przyspieszyć zła dieta, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, mała aktywność fizyczna oraz niedostateczna ekspozycja na promienie słoneczne.
● osteoporoza idiomatyczna – jest to choroba młodzieńcza, która bardzo rzadko występuje u osób dorosłych;
● osteoporoza inwolucyjna – jest to najczęstsza postać tej choroby;
– osteoporoza pomenopauzalna (typ I osteoporozy) – ten typ choroby prowadzi do braku estrogenów, a to przyczynia się do pobudzenia i nadmiernej aktywności osteoklastów; większa jest utrata kości gąbczastej niż korowej;
– osteoporoza w wieku podeszłym (typ II osteoporozy) – jej przyczyną jest niedobór wapnia, co jest związane ze złym jego wchłanianiem z jelit i nerek. Poza tym dochodzi do zmniejszenia m.in. poziomu witaminy D3, testosteronu. W takim samym stopniu dochodzi do utraty kości gąbczastej, jak i korowej;
b) wtórna – powstaje w wyniku innych chorób albo przyjmowanych leków. Choroby, które wpływają na powstanie osteoporozy to: zaburzenia hormonalne (nadczynność tarczycy, cukrzyca, endometrioza), sarkoizdoza, choroby przewodu pokarmowego (np. zaburzenia trawienia i wchłaniania), hemofilia, przewlekła niewydolność nerek, przewlekła obturacyjna choroba płuc, a także niektóre nowotwory (np. białaczka, chłoniak, szpiczak mnogi). Natomiast leki, które mogą powodować powstanie osteoporozy to: glikokortykosteroidy, heparyna, leki przeciwpadaczkowe, doustne antykoagulanty oraz niektóre leki przeciwnowotworowe.
Przyczyny osteoporozy
Przyczyną osteoporozy pierwotnej jest:
1) przekwitanie, a szczególnie wczesne;
2) zaawansowany wiek,
3) mukowiscydoza,
4) długotrwałe unieruchomienie kończyny,
5) nieprawidłowe odżywianie.
Przyczyną osteoporozy inwolucyjnej jest niedobór testosteronu, który postępuje wraz z wiekiem, a także zaburzenia gospodarki wapniowo – fosforanowej oraz zmniejszona aktywność ruchowa i unieruchomienie. Natomiast przyczyny osteoporozy idiomatycznej nie zostały do końca poznane.
Osteoporoza wtórna powstaje w związku z przewlekłym leczeniem glikokortykoidami. Jej przyczyną może być również hipogonadyzm pierwotny i wtórny, a także nadużywanie alkoholu, palenie papierosów, choroby przewodu pokarmowego, które wpływają na gospodarkę wapniowo – fosforanową.
Czynniki ryzyka pojawienia się osteoporozy
Jednym z czynników ryzyka pojawienia się tej choroby są uwarunkowania genetyczne, a także szczupła budowa ciała. Na osteoporozę wpływa także nieprawidłowa dieta, która jest ubogobiałkowa oraz ubogowapniowa. Szkodliwe jest również długotrwałe unieruchomienie, które może się przyczynić do powstawania zmian osteoporotycznych, nawet u młodych osób. Szkodliwe jest też picie alkoholu, palenie papierosów, niedobór witaminy D, a także przyjmowanie niektórych leków, np. kortykosterydów, leków nasennych, hormonów tarczycy. Na osteoporozę mają również wpływ współwystępujące choroby, takie jak: reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca, kamica nerkowa, niedoczynność przysadki, choroba Cushinga, zespół Cushinga. Rozwojowi tej choroby sprzyja także niedobór hormonów, czyli estrogenu u kobiet i testosteronu u mężczyzn.
Osteoporozie sprzyja wiek po 50. roku życia, późne pojawienie się pierwszej miesiączki, wczesna menopauza, a także częste porody, które odbywały się w krótkich odstępach czasu. Ta choroba może być także związana z bardzo szczupłą lub otyłą budową ciała. Wpływa na nią również dieta uboga w wapń i witaminę D oraz mała aktywność fizyczna.
Objawy osteoporozy
Na początku choroba przebiega bezobjawowo. Takim pierwszym objawem świadczącym o osteoporozie jest ból kości, który może nasilać się podczas chodzenia, siedzenia albo stania. Później pojawiają się następujące objawy:
1) obniżenie wzrostu;
2) ból kręgosłupa;
3) powstanie nadmiernej kifozy piersiowej – inaczej nazywana jest garbem starczym. Dochodzi tu do wygięcia kości na odcinku piersiowym i krzyżowym kręgosłupa. Wygięcie to jest w stronę grzbietową w formie łuku;
4) złamania kości, nawet przy niewielkich urazach – najczęstsze w przypadku osteoporozy są złamania kręgów, a takie złamania powodują zmniejszenie się wzrostu, garbienie się oraz niesprawność ruchową.
5) depresja.
Diagnoza osteoporozy
Badaniem, które pozwala rozpoznać osteoporozę jest badanie densytometryczne kośćca. Określa ono gęstość mineralną kości. Wskaźnikami w tym badaniu są T-Score oraz Z-Score. Wskaźnik T-Score to zestawienie wyników osoby chorej i prawidłowego wskaźnika gęstości kości u osoby zdrowej, natomiast Z-Score to zestawienie wyników osoby chorej oraz osoby w tym samym wieku.
Takie badanie powinna wykonać każda osoba około 40. roku życia, która znajduje się w grupie ryzyka. Jeżeli nie jesteśmy nią zagrożeni, to kobiety powinny je zrobić około 50. roku życia, a mężczyźni około 60 roku życia.
Urządzenie to mierzy gęstość, czyli wytrzymałość kości. Wynik tego badania wskaże na to, czy jesteśmy zagrożeni osteoporozą i jaki jest proces zaawansowania choroby. Wynik densytometrii oznacza, że:
1) od 1,0 do -1,0 jest norma,
2) od -1,0 do -2,5 jest osteopenia,
3) poniżej -2,5 jest osteoporoza.
Ryzyko wystąpienia złamania osteoporotycznego, w ciągu następnych 10 lat, pozwala ocenić kalkulator FRAX. Dzięki temu można wyróżnić chorych z małego, średniego albo dużego ryzyka.
Wykonanie zdjęcia RTG nie może być podstawą rozpoznania choroby, ponieważ pokazuje ono tylko bardzo zaawansowaną chorobę.
Można wykonać także badania laboratoryjne, które określą poziom m.in. wapnia, fosforu, a także lekarz może zlecić biopsję kości.
Leczenie osteoporozy
Leczenie osteoporozy ma na celu zwiększenie gęstości kości, a z tym wiąże się również zwiększenie masy kostnej. Bardzo ważne jest, aby zapobiec dalszemu postępowi choroby, a także ewentualnym złamaniom, na które chory jest cały czas narażony. Leczenie tej choroby polega na:
1) pobudzaniu osteoblastów, czyli tworzeniu tkanki kostnej;
2) hamowaniu osteoklastów, czyli hamowaniu ubytku kości.
W leczeniu stosuje się następujące leki:
1) Bisfosfoniany – działanie tych leków polega na zahamowaniu resorpcji kości oraz sprzyja zwiększeniu gęstości mineralnej kości. Jednak leki te mają pewne działania niepożądane, np. zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, np. bóle brzucha, nudności, biegunki, wzdęcia, a także bóle kości, mięśni i stawów oraz wysypka. Wyróżniamy tu:
– alendronian sodu;
– etydronian disodowy;
– klodronian disodowy;
– kwas ibandronowy;
– kwas zoledronowy;
– pomidronian disodowy;
– ryzedronian sodu;
2) preparaty wapnia – w postaci węglanu wapnia albo innych związków, takich jak glukonian lub laktoglukonian wapnia;
3) preparaty witaminy D – latem należy zmniejszyć dawkę przyjmowanej witaminy D w zależności od ekspozycji na słońce, ponieważ witamina D dociera do naszego organizmu także z promieniami słonecznymi;
4) Fluorki;
5) Kalcytonina;
6) Raloksifen – zmniejsza liczbę złamań kręgów, ale nie ma wpływu na złamania innych kości. W wyniku działań niepożądanych mogą pojawić się powikłania zakrzepowe oraz nasilenie się objawów menopauzy.
7) Ranelinian strontu – poprawia on jakość kości, czyli zmniejsza ich utratę, a do tego pobudza odbudowę. Poza tym zmniejsza ryzyko złamania kości. W początkowym okresie przyjmowania leku mogą pojawić się działania niepożądane, np. biegunka.
8) Teryparatyd – przyczynia się on do pobudzenia odbudowy kości oraz zwiększenia stężenia wapnia we krwi. Zapobiega złamaniom kręgów i innych kości. Również tu mogą pojawić się działania niepożądane, takie jak: nudności, wymioty, ból i zawroty głowy, depresja, ból kończyn.
Poza tym stosuje się fizjoterapię, która ma na celu zapobieganie bólowi. W związku z tym wykonuje się ostrożny masaż, elektroterapię czy też masaż podwodny i ćwiczenia czynne w odciążaniu. Ma ona także na celu budowę siły mięśniowej poprzez, np. wykonywanie ostrożnych ćwiczeń oporowych, a także wpływa na postawę i ruchomość w stawach.
Kobiety, które są po menopauzie i mają osteoporozę mogą zastosować hormonalną terapię zastępczą, która uzupełnia niedobory estrogenów. Poza tym przyjmuje się również preparaty wapnia oraz witaminę D3.
W celu leczenia złamań kompresyjnych kręgosłupa można zastosować wertebroplastykę przezskórną. Wykonuje się ją w znieczuleniu miejscowym pod kontrolą aparatu rentgenowskiego. Zabieg ten wpływa na zmniejszenie się bólów kręgosłupa albo mogą one ustąpić całkowicie.
W przypadku osteoporozy wtórnej leczenie zależy od wywołującej ją przyczyny. Należy leczyć chorobę podstawową, a także ważne jest przestrzeganie zasad, które zmniejszają ryzyko złamań.
Jeżeli leczenie farmakologiczne nie przynosi pożądanego efektu, może okazać się konieczny zabieg operacyjny oraz rekonstrukcja ubytków kości albo usunięcie zmienionej chorobowo części kości.
Dieta a osteoporoza
Dieta powinna dostarczać organizmowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych i mineralnych. W przypadku osteoporozy dieta ma bardzo duże znaczenie. Należy spożywać pokarmy bogate w wapń i witaminę D. Należy ograniczyć produkty, które mają zły wpływ na kości, np. napoje gazowane.
Do organizmu należy dostarczać odpowiednią ilość wapnia:
1) dzieci do 10. roku życia – 800 mg,
2) młodzież i osoby dorosłe – 1000 mg,
3) kobiety w ciąży i w trakcie karmienia piersią – 1500 mg,
4) kobiety po menopauzie i osoby w podeszłym wieku – 1500 mg.
Najwięcej wapnia zawiera mleko i jego przetwory. 1000 mg wapnia zawiera, np.
– 3 szklanki mleka,
– 2 szklanki mleka i 2 plasterki żółtego sera,
– 3 jogurty.
Prawidłowe stężenie wapnia w organizmie pozwala utrzymać witamina D. Oprócz promieni słonecznych zawierają ją m.in. ryby.
Nie należy stosować żadnych używek, czyli kawy, alkoholu i papierosów.
Jak zapobiegać powstaniu osteoporozy?
Największy wpływ na stan naszych kości ma gospodarka wapniowo – fosforanowa. Jednak zapotrzebowanie na wapń zmienia się wraz z wiekiem. Należy uwzględniać w swojej diecie mleko oraz jego przetwory. Nieważne, jakie wybierzemy produkty, czy będą one pełnotłuste, czy odtłuszczone, ponieważ zawierają tyle samo wapnia.
Poza tym trzeba zwracać uwagę na pokarmy, które osłabiają wchłanianie wapnia, np. szpinak i inne warzywa, które zawierają kwas szczawiowy. Również nie wskazane jest spożywanie dużej ilości ziaren zbóż, które zawierają kwas fitynowy, np. otręby pszenne.
Za wchłanianie i wydalanie wapnia odpowiada witamina D oraz hormony, takie jak: parahormon, kalcytonina. Witamina D dostaje się do naszego organizmu w wyniku promieniowania słonecznego, ale może być również dostarczana z pokarmem. Od czerwca do września wystarczy przebywać na dworze (15 minut, 2 – 3 razy w tygodniu), a w pozostałych miesiącach trzeba ją dostarczać wraz z pokarmem.
Należy zrezygnować z palenia papierosów oraz picia alkoholu, ponieważ one też mają wpływ na stan naszych kości.
Bardzo ważne znaczenie ma wysiłek fizyczny. Naukowcy udowodnili, że siedzący tryb życia albo unieruchomienie wpływa na osłabienie tkanki kostnej, a także ogranicza sprawność ruchową. To może przyczyniać się do zwiększonego ryzyka złamań kości. Brak aktywności fizycznej powoduje osłabienie i zwiększoną podatność kości na złamania. Natomiast zła sprawność ruchowa przyczynia się do zwiększonego ryzyka upadków. Zaleca się uprawianie umiarkowanej aktywności fizycznej, np. chodzenie, pływanie, minimum 3 razy w tygodniu przez 30 minut