Pokrzywka

Pokrzywka to choroba skóry. W przypadku tej choroby na skórze, pod wpływem działania jakiegoś czynnika, dochodzi do tworzenia się wypukłych i bladych bąbli, które są otoczone zaczerwienieniem. Zmiany, które pojawiają się są podobne do tych, które występują podczas kontaktu skóry z pokrzywą. Poza tym chory odczuwa silny świąd albo pieczenie skóry.

W niektórych przypadkach pokrzywce może towarzyszyć tzw. obrzęk naczynioruchowy, który dotyczy tkanek podskórnych, np. ust, rąk, stóp, powiek.

Zmiany skórne mogą występować na skórze całego ciała albo mogą ograniczać się do kilku wykwitów. Taki rzut ostrej pokrzywki trwa zazwyczaj od kilku godzin do kilku dni.

Mechanizm powstawania pokrzywki jest złożony. Jest ona reakcją naczyniową. Bąbel pojawia się, ponieważ z naczyń krwionośnych w obręb skóry przedostaje się osocze. Jest to spowodowane tym, że jest zwiększona przepuszczalność naczyń krwionośnych i dochodzi też do ich rozszerzenia. Taka reakcja naczyniowa napędzana jest przez różnego rodzaju substancje chemiczne, np. histaminę, które uwalniane są z komórek krwi. Histamina jest związkiem chemicznym, który jest magazynowany w komórkach układu odpornościowego w organizmie człowieka. Do uwolnienia tego związku może dojść w wyniku reakcji alergicznej albo zapalnej z powodu ukąszenia owadów, promieniowania słonecznego, a także przyjmowania niektórych leków czy spożycia pokarmów, które nas uczulają.

Pokrzywka częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. W przypadku 15% – 20% populacji choroba ta dotyka ich przynajmniej raz w życiu. Najczęściej diagnozowana jest u osób pomiędzy 30. a 40. rokiem życia. Po sześćdziesiątym roku życia występuje bardzo rzadko. Częściej występuje jej postać ostra niż przewlekła.

W przypadku kobiet najczęściej pojawia się pokrzywka idiopatczna oraz pokrzywka świetlna, natomiast u mężczyzn jest to pokrzywka opóźniona z ucisku i pokrzywka cholinergiczna. U dzieci najczęściej pojawia się pokrzywka ostra i z zimna.

Rodzaje pokrzywki

Ze względu na czas trwania objawów pokrzywkę dzieli się na:
– pokrzywkę ostrą, gdzie zmiany skórne pojawiają się i znikają w ciągu 6 tygodni. Najczęściej wywołują ją leki albo alergia.
– pokrzywkę przewlekłą, gdzie zmiany skórne trwają dłużej niż 6 tygodni. Bardzo często w 80 – 95% przypadków trudno jest odnaleźć czynnik, który byłby odpowiedzialny za jej występowanie. Częściej ma charakter niealergiczny i występuje rzadziej niż pokrzywka ostra.

Pokrzywkę dzieli się również ze względu na przyczynę jej występowania:
1) pokrzywka idiopatyczna (inaczej samoistna) – jest to pokrzywka o nieznanym pochodzeniu;
a) ostra;
b) przewlekła – może być z obrzękiem naczynioruchowym, bez obrzęku naczynioruchowego, a także nawracający obrzęk naczynioruchowy bez pokrzywki;
2) pokrzywka fizykalna;
a) pokrzywka dermograficzna – powstaje wskutek tarcia;
b) pokrzywka z zimna – powstaje w wyniku działania zimnego powietrza, wody lub wiatru. Jest wywołana przez nagłe oziębienie całego ciała albo jego części. Ta pokrzywka może mieć charakter immunologiczny, który jest związany z uwalnianiem histaminy oraz charakter nieimmunologiczny, który jest uwarunkowany genetycznie i może występować rodzinnie;
c) pokrzywka słoneczna – jest reakcją na światło nadfioletowe albo widzialne;
d) pokrzywka cieplna – powstaje w wyniku działania zlokalizowanego ciepła. Pojawia się, gdy dojdzie do ogrzania miejscowego do temperatury powyżej 40 stopni Celsjusza;
e) pokrzywka opóźniona z ucisku – pojawia się w wyniku uciśnięcia skóry;
f) pokrzywka wibracyjna – powstaje w wyniku działania, np. młota pneumatycznego;
3) pokrzywka cholinergiczna – związana jest ze wzrostem temperatury ciała, np. po wysiłku fizycznym albo biernym ogrzaniu ciała, może być także spowodowana stresem;
4) pokrzywka wodna – powstaje w wyniku kontaktu z wodą;
5) powysiłkowa reakcja alergiczna – bardzo często przebiega z pokrzywką olbrzymią, obrzękiem naczynioruchowym, zaburzeniami oddychania oraz anafilaksją;
6) pokrzywka pokarmowa;
a) alergiczna – powstaje jako reakcja na uczulające nas pokarmy, np. orzechy, ryby, skorupiaki, owoce, soję, mleko, pszenicę, jajka;
b) niealergiczna – powstaje w wyniku działania wyzwalaczy histaminy, np. truskawki, pomidory, ser, szpinak, bakłażan, homary;
c) wywołana dodatkami do żywności – np. benzoesany, siarczany, barwniki spożywcze, penicylinę, glutaminian sodu;
7) pokrzywka polekowa;
a) pokrzywka alergiczna – powstaje w wyniku uczulenia na niektóre substancje, np. penicylinę i inne antybiotyki beta-laktamowe oraz środki znieczulające miejscowo;
b) pokrzywka niealregiczna – może być wywołana, np. przez kwas acetylosalicylowy oraz inne niesteroidowe leki przeciwzapalne, radiologiczne środki cieniujące, opioidy, a także przez leki zwiotczające mięśnie szkieletowe;
8) pokrzywka kontaktowa – może być wywołana przez lateks, pokarmy, np. orzechy, ryby, a także substancje chemiczne, np. aldehyd mrówkowy w odzieży, ślinę zwierząt, ma najczęściej postać ostrą;
9) pokrzywka, która zostaje wywołana przez alergeny wziewne – to bardzo rzadka odmiana pokrzywki; może pojawić się u chorych z zespołem alergii jamy ustnej, którzy są uczuleni na alergeny wziewne, a objawy pojawiają się w wyniku reakcji krzyżowej z alergenem pokarmowym, np. brzoza – jabłka, orzechy laskowe – pomidor;
10) pokrzywka barwnikowa – układowa mastocytoza. W pokrzywce tej występują nacieki w skórze lub innych tkankach, które są utworzone z mastocytów.

Objawy pokrzywki

Kiedy mamy do czynienia z pokrzywką, pojawiają się tzw. bąble pokrzywkowe, które zazwyczaj znikają samoistnie w ciągu kilku godzin. Bąbel ten może pojawiać się w jednym miejscu na ciele albo też na całym ciele. Jest on bezbolesny, płaski i jest odgraniczony stromym brzegiem. Bąble mają różne kształty i rozmiary. Mogą mieć kilka milimetrów albo obejmować znacznie większe powierzchnie skóry. Podczas ucisku blednie i towarzyszy mu świąd, a czasami uczucie pieczenia. Powstaje nagle, a potem znika bez śladu.

W przypadku pokrzywki trzeba zwrócić uwagę, czy nie pojawiają się inne objawy, takie jak:
– obniżenie ciśnienia tętniczego,
– zawroty głowy,
– ból głowy,
– gorączka,
– trudności w przełukaniu,
– uczucie silnego osłabienia,
– nudności i wymioty,
– kołatanie serca,
– chrypka,
– uczucie braku powietrza.

Objawy te mogą świadczyć o pojawieniu się wstrząsu anafilaktycznego. Takim groźnym objawem, który może się pojawić jest obrzęk naczynioruchowy. W jego przypadku może dojść do utrudnienia z oddychaniem, a nawet zgonu. Zgon może być spowodowany silnym obrzękiem czy opuchnięciem tkanek gardła, co powoduje zamknięcie się krtani i duszenie się chorego.

Jeżeli pojawią się objawy pokrzywki, osoba chora powinna zażyć leki przeciwhistaminowe. Natomiast, gdy pojawia się obrzęk naczynioruchowy albo inne objawy, które mogą świadczyć o zbliżającym się wstrząsu anafilaktycznym należy wezwać pogotowie ratunkowe.

Diagnoza pokrzywki

Postawienie diagnozy pokrzywki nie jest trudne, ponieważ towarzyszą jej tzw. bąble pokrzywkowe. Jednak bąble te mogą się różnić w zależności od tego, co było przyczyną ich powstania.

Warto zwrócić uwagę, w którym miejscu na ciele pojawiają się bąble oraz w jakim czasie znikają. Bardzo często osoba chora nie wie, co jest przyczyną występowania pokrzywki, dlatego lekarz musi przeprowadzić szczegółowy wywiad. Trzeba go poinformować o przyjmowanych lekach, spożywanych pokarmach, kontakcie z różnymi alergenami, przebytych niedawno zakażeniach, a także o czynnikach fizykalnych, które mogą ją wywołać.

Zdarza się, że można inne choroby pomylić z pokrzywką, np. zakażenia wirusowe, zakażenia atopowe, zakażenia kontaktowe, pęcherzycę, zapalenie skóry oraz inne. Zmiany podobne do pokrzywki mogą się również pojawić, np. w chorobach autoimmunologicznych.

Diagnostyka pokrzywki jest skomplikowana. Na początku diagnozy oznacza się OB albo CRP, czyli są to badania, które pozwalają ogólnie ocenić obecność stanu zapalnego w organizmie. Poza tym wykonuje się morfologię z rozmazem, próby wątrobowe, badania moczu, a czasami nawet ocenę czynności tarczycy. U chorych, którzy mają pokrzywkę ostrą albo przewlekłą, i którzy w przeszłości mieli pokrzywkę po kontakcie z jakimś dowolnym alergenem, wykonuje się testy skórne lub kontaktowe z alergenami albo badanie poziomu IgE we krwi.

W niektórych przypadkach trzeba wykonać biopsję skóry, a to oznacza, że wycina się mały kawałek skóry i bada się go pod mikroskopem.

Diagnoza pokrzywki obejmuje ocenę zmian skórnych, a także wywiad z chorym. Lekarz pyta pacjenta o wystąpienie pierwszych objawów, jak często one pojawiają się, jak długo takie zmiany są na skórze. Ważna jest również wielkość, kształt i umiejscowienie bąbli. Lekarz zapyta również o to, czy występują objawy obrzęku naczynioruchowego oraz, czy pojawiają się inne objawy, takie jak świąd i ból. Trzeba powiadomić lekarza o tym, czy w rodzinie już występowała pokrzywka albo atopia. Istotne są także informacje o współistnieniu chorób alergicznych, infekcyjnych, endokrynopatii oraz o występowaniu innych zaburzeń internistycznych. Należy też poinformować o tym, czy występowanie objawów pokrzywki ma związek z ekspozycją na czynniki fizykalne, wysiłek fizyczny, stosowane leki, spożywane pokarmy, wykonywaną pracą oraz stresem.

Aby ustalić przyczynę występowania pokrzywki lekarz może zlecić wykonanie badań pomocniczych, takich jak badania krwi. Można także oznaczyć autoprzeciwciała anty-TPO i anty-TG albo przeciwciała przecwjądrowe w celu sprawdzenia, czy nie ma do czynienia z zapaleniem tarczycy lub chorobą układową tkanki łącznej. Poza tym oznacza się krioglobuliny i składowe układu dopełniacza w celu wyeliminowania układowej choroby tkanki łącznej, nowotworu albo przewlekłego zapalenia wątroby. Można także wykonać próby prowokacyjne.

Próby prowokacyjne

Rodzaj pokrzywki	Wykonywana próba
dermograficzna	powierzchniowe zadrapanie skóry
z zimna	przyłożenie kostki lodu
wodna	przyłożenie mokrego okładu o temperaturze ciała
uciskowa	mocny ucisk
wibracyjna	przyłożenie przyrządu wywołującego drgania
wysiłkowa	szybki trening
świetlna	naświetlanie
na tle pokarmowym	spożycie prawdopodobnie uczulającego produktu
polekowa	podanie prawdopodobnie uczulającego leku, ale w bezpiecznej dawce

Aby zdiagnozować pokrzywkę i jeżeli podejrzewa się, że jej podłożem jest mechanizm immunologiczny, to trzeba wykonać test wyłączania podejrzanych alergenów albo prowokacji, czyli ekspozycji na dany alergen. Robi się również RIST, który określa stężenia IgE w surowicy, a także RAST, który służy do wykrywania swoistych przeciwciał klasy IgE, które są skierowane przeciwko określonym alergenom, np. pyłki, sierść zwierząt. Można także wykonać badanie ELISA, które wykrywa swoiste przeciwciała.

Przyczyny pokrzywki

Pokrzywkę mogą wywołać pokarmy, na które jesteśmy uczuleni, ale także i inne pokarmy, które dostarczają do naszego organizmu znacznych ilości histaminy. Przyczyną pokrzywki mogą być również dodatki do żywności. Odpowiadają za nią także leki, wśród których największe znaczenie ma penicylina oraz jej pochodne, a także powszechnie stosowane i bardzo często nadużywane niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Choroba ta może być również wywołana przez bodźce fizyczne. W związku z tym wyróżnia się pokrzywkę z zimna, pokrzywkę cieplną, świetlną (słoneczną), wodną, z ucisku oraz wibracyjną. Jest tu także dermografizm, czyli pokrzywka, która jest wywoływana mechanicznie przez potarcie albo zadrapanie skóry. Występuje także pokrzywka cholinergiczna, gdzie bąble pojawiają się po wysiłku fizycznym albo w sytuacjach stresowych.

Pokrzywka może również towarzyszyć innym chorobom. Kiedy zmiany skórne nawracają i są odporne na leczenie, należy sprawdzić, czy nie towarzyszy ona innym chorobom. Może ona towarzyszyć, np. chorobom zakaźnym, czyli infekcjom pasożytniczym, zakażeniom wirusowym (zapalenie wątroby typu A, B, C, HIV) oraz zakażeniom paciorkowcowym. Bardzo często występuje podczas chorób z kręgu autoagresji, czyli tzw. chorób autoimmunologicznych, np. choroby tarczycy, toczeń trzewny, zapalenia naczyń. Może być również objawem złośliwych nowotworów, najczęściej chłoniaków.

Pojawienie się pokrzywki może być zależne od przeciwciał IgE, czyli użądlenia albo pokąsania przez owada, np. pszczołę, osę. Może być również spowodowana reakcją na niektóre substancje, np. lateks, sierść lub ślinę zwierząt domowych oraz substancji, których używa się do garbowania odzieży skórzanej.

Leczenie pokrzywki

Pokrzywka powinna być leczona przez lekarza. Nie należy jej leczyć samemu. W tej chorobie stosuje się leki przeciwhistaminowe, które mają na celu zmniejszanie świądu skóry i powodują zniknie bąbli pokrzywkowych. Są to leki pierwszego rzutu w leczeniu pokrzywki. Można je również stosować w leczeniu obrzęku naczynioruchowego. Leki te działają na receptor H1 i uniemożliwiają wiązanie histaminy z receptorem histaminowym.

Obecnie stosuje się również leki przeciwhistaminowe tzw. nowej generacji, czyli cetyryzynę, loratadynę, lewocetyryzynę. Czasami łączy się je z lekami pierwszej generacji. Kiedy objawy są nasilone, zwiększa się dawkę leków przeciwhistaminowych. Leki antyhistaminowe mogą powodować uczucie senności oraz uspokojenia. Dlatego zaleca się, aby je zażywać na noc lub przed pójściem spać. Leki przeciwhistaminowe I generacji stosuje się zazwyczaj w pokrzywce ostrej, natomiast leki II generacji w pokrzywce przewlekłej.

Czasami stosuje się leki przeciwhistaminowe innego typu, które mają inny mechanizm działania i zazwyczaj stosowane są w leczeniu, np. zgagi, czyli m.in. ranitydynę.

Można także stosować glikokortykosteroidy, które mają silne działanie przeciwalergiczne, ale mają też wiele działań ubocznych. Zazwyczaj stosuje się je przez kilka dni w ciężkiej pokrzywce i gdy towarzyszy jej obrzęk naczynioruchowy.

Niekiedy stosuje się też leki przeciwleukotrienowe. Te leki biorą chorzy, którzy nie reagują na dotychczasowe leczenie.

W niektórych przypadkach podaje się kortykosteroidy. Najczęściej stosuje się je w pokrzywce ostrej z objawami ogólnoustrojowymi, a także przy pokrzywce przewlekłej, gdy leczenie w oparciu o antagonisty receptora H1 nie przynosi żadnych rezultatów. Natomiast przy wstrząsie anafilaktycznym takim lekiem, który powinno się zażyć jest epinefryna.

Na bąble pokrzywkowe można zastosować również łagodne glikokortykosteroidy, które są w postaci kremu albo pianki.

Aby złagodzić świąd i obrzęk, można zrobić sobie zimne okłady lub położyć kostki lodu. Lód należy zawinąć w bawełnianą szmatkę i pocierać swędzące miejsca, przez 5 – 10 minut, ale nie dłużej, ponieważ grozi to odmrożeniem skóry. Ale jest to krótkotrwały sposób, który przynosi ulgę.

Zapobieganie pokrzywce

Niestety nie ustalono jeszcze, co może pozwolić uniknąć zachorowania na pokrzywkę. Aby nie dochodziło do jej nawrotów trzeba unikać znanych nam, a wyzwalających ją czynników.

Osoby, które mają zdiagnozowaną pokrzywkę powinny unikać kontaktu z alergenami albo czynnikiem, który jest u nich wyzwalaczem histaminy, jeżeli taki został zidentyfikowany.

Jak pielęgnować skórę z pokrzywką?

W przypadku wystąpienia pokrzywki należy zadbać o właściwą pielęgnację skóry. Nie trzeba stosować specjalnych kosmetyków. Odpowiednia będzie ciepła woda i łagodne mydło. Nie wskazana jest gorąca woda. Ulgę mogą przynieść chłodne okłady oraz przebywanie w pomieszczeniach o niższej temperaturze. W związku z tym można spać w chłodnym pokoju. Lepiej nosić luźniejsze ubrania z cienkich materiałów, które nie będą uciskały skóry. Aby nie doszło do żadnych podrażnień podczas występowania objawów pokrzywki, lepiej unikać perfumowanych kosmetyków, a także silnych detergentów.

Pokrzywka w ciąży

Pokrzywka u kobiet w ciąży objawia się jako swędzące grudki oraz ogniska pokrzywkowe. Zazwyczaj pojawia się w pierwszym trymestrze ciąży i w czasie pierwszej ciąży. Zmiany, są wielopostaciowe. Na początku są to swędzące grudki obrzękowe oraz wykwity pokrzywkowe. Przy pokrzywce alergicznej pojawia się ostka, czyli uogólniona wysypka skórna, która znika kilka tygodni po porodzie. Grudki te mają małą średnicę i mogą być otoczone jasnymi obwódkami, które bledną pod wpływem ucisku. Bardzo rzadko dochodzi do powstawania bąbli pokrzywkowych, małych pęcherzyków i nadżerki. Bardzo często zmiany te pojawiają się w miejscu występowania rozstępów na skórze podbrzusza i mogą rozprzestrzeniać się na uda, pośladki oraz ramiona. Jeżeli jest to kolejna ciąża, to rzadko występują nawroty. Nie jest ona zagrożeniem zarówno dla matki, jak i jeszcze nienarodzonego dziecka. Leczy się ją objawowo poprzez stosowanie zewnętrzne kortykosterydów. Jeżeli są to ciężkie przypadki, to konieczne jest podanie doustnie kortykosteroidów.