Grzybica stóp i paznokci

Grzybica to choroba zakaźna, która jest wywoływana przez mikroskopijne grzyby. Przeważnie są to dermatofity, grzyby drożdżopodobne, a rzadko grzyby pleśniowe.

Grzybica może dotyczyć wszystkich narządów człowieka, ale najczęściej jest to skóra, paznokcie albo włosy. Można się nią zarazić w sposób bezpośredni albo korzystając z tych samych przedmiotów, które należały do osoby chorej.

Na początku grzybica objawia się pieczeniem i swędzeniem stóp, a to bardzo często jest lekceważone i zrzucane na suchą skórę. Mogą to być pierwsze oznaki grzybicy.

Grzyby bardzo dobrze rozwijają się w wyniku pocenia się stóp, ale też łatwo się nimi zarazić. Grzybicą mogą zarazić się inne osoby, ponieważ chory pozostawia za sobą odpadające ze skóry bardzo małe łuski. Zostają one wszędzie, gdzie chory znajdował się.

Grzybica stóp to jedno z najczęściej spotykanych zakażeń grzybiczych, które występuje u 42% Polaków.

Natomiast grzybica paznokci stanowi do 40% wszystkich infekcji grzybiczych skóry. Częściej zakażeniu ulegają paznokcie stóp niż dłoni. Zazwyczaj zakażenie zaczyna się od dużego palca i stopniowo przechodzi na inne paznokcie.

Grzybicą paznokci bardzo łatwo jest się zarazić, a trudniej ją wyleczyć. Na grzybicę paznokci nie pomogą domowe środki i też nie zniknie sama. Leczenie powinno przebiegać pod okiem dermatologa. Częściej występują na paznokciach stóp niż dłoni. Najczęściej zakażenie grzybicze pojawia się na pierwszym i piątym palcu.

Objawy grzybicy

Czasami można przegapić pierwsze objawy grzybicy. Najpierw w przestrzeniach między palcami stóp pojawiają się swędzące oraz piekące małe pęknięcia. Skóra nabiera białawego koloru, staje się wilgotna i rozpulchniona. Z upływem czasu objawy dotyczą też podeszwy i bocznych krawędzi stóp. Skóra na stopach jest pokryta drobnymi pęcherzykami, które złuszczają się, ale też łatwo pęka i staje się podatna na zakażenia bakteryjne. Stopy osoby chorej pieką, swędzą, bolą oraz bardzo nieładnie pachną.

Osoby z grzybicą stóp mają łuszczącą się skórę podeszwy stóp, a także dochodzi do powstawania pęcherzyków i grudek, które pojawiają się na bocznych powierzchniach palców oraz między palcami. Temu towarzyszy świąd, zaczerwienienie oraz nadmierne pocenia się stóp.

W przypadku zaawansowanej grzybicy może dojść do pękania skóry, tworzenia się ran, a także powstawania owrzodzeń. W przypadku osób, które mają obniżoną odporność mogą pojawić się powikłania, np. zapalenie tkanek głębiej położonych pod skórą, gorączka, zapalenie naczyń chłonnych.

Natomiast objawem grzybicy paznokci jest rogowacenie płytki paznokciowej, zaczyna ona odstawać do góry, ale też zaczynają się przebarwienia na kolor żółty, brązowy albo brunatny. Paznokcie zaczynają matowieć, rozwarstwiać się. Poza tym stają się kruche, łamliwe i mogą powstawać na nich bruzdy.

Paznokieć, który zostanie zaatakowany przez grzybicę, zaczyna zmieniać swój wygląd. Mogą pojawiać się przebarwienia. Płytka paznokcia może się łuszczyć i rozwarstwiać, staje się też coraz grubsza i trudno ją obciąć. Pod paznokciami zaczynają się gromadzić grzybicze złogi, a stopy brzydko pachną.

Czynniki ryzyka, które sprzyjają pojawieniu się grzybicy

Jest kilka czynników, które sprzyjają pojawieniu się grzybicy. Są to:
1) nowotwory;
2) ciąża;
3) antybiotykoterapia;
4) wiek, szczególnie niemowlęcy i starczy;
5) awitaminozy grupy B;
6) stany obniżonej odporności oraz ogólnego wyniszczenia organizmu;
7) oparzenia;
8) atopia;
9) sterydoterapia;
10) zaniedbywanie higieny;
11) zaburzenia hormonalne w przebiegu niewydolności lub braku śledziony, cukrzycy lub otyłości;
12) nadmierna wilgotność skóry;
13) zaburzenia odporności typu komórkowego wrodzone i nabyte;
14) niedobór Iga;
15) niedobór żelaza i/lub cynku.

Diagnoza grzybicy

W przypadku podejrzenia o występowanie grzybicy stóp należy się zgłosić do lekarza dermatologa. Podstawą postawienia prawidłowej diagnozy jest badanie mikologiczne, które polega na pobraniu zeskrobin ze zmian chorobowych. Zeskrobiny te są poddawane badaniu bezpośredniemu oraz hodowli. Jeżeli zostanie z tego wyhodowany grzyb, to diagnoza o grzybicy zostaje potwierdzona.

Konieczne jest wyeliminowanie innych chorób, które mogą dawać podobne objawy jak grzybica stóp. Są to następujące choroby:
1) wyprzenie międzypalcowe – dochodzi do powstawania zmian zapalnych, które mogą mieć postać krost, pęcherzyków albo zmian złuszczających się lub sączących. Bardzo często zmiany te dotyczą przestrzeni międzypalcowych stóp, a czasami też powierzchni stóp. Przeważnie wywoływana jest zakażeniem bakteryjnym.
2) wyprysk potnicowy – najczęściej choroba ta związana jest z pojawieniem się reakcji alergicznej na kontakt z metalem, np. kobaltem. Mogą ją także wywoływać leki albo bakterii. Choroba ta ma charakter przewlekły. Zmiany są mniej odgraniczone niż w przypadku potnicowej grzybicy stóp.
3) łuszczyca dłoni i stóp – jest to przewlekła choroba skóry. Pojawiają się w niej łuszczące się wykwit skórne. Są one zaróżowione, maja płaskie grudki o różnej wielkości i pokryte są srebrzystoszarą łuską, która się nawarstwia. Nie pojawia się świąd.
4) wyprysk modzelowaty – może być mylony z odmianą grzybic złuszczającej. Zmiany są bardziej symetryczne i nie pojawiają się na paznokciach.

Przyczyny grzybicy

Do rozprzestrzeniania się grzybicy dochodzi zazwyczaj w ciepłych i wilgotnych miejscach. W związku z tym główną przyczyną grzybicy stóp jest nieodpowiednia higiena stóp. Zła higiena powoduje, że stopy są wilgotne i jednocześnie przegrzane. Może to wynikać z niedokładnego wytarcia stóp po kąpieli albo w wyniku noszenia zbyt ciasnego obuwia. Dlatego najbardziej narażone są osoby aktywne zawodowo, które noszą cały dzień buty. Poza tym czynnikiem, który sprzyja wnikaniu się grzybów są zadrapania oraz urazy na stopach. Występowanie grzybicy może być dziedziczne.

Grzybica paznokci bardzo często powstaje z grzybicy stóp. Najczęściej do zakażenia dochodzi na basenach oraz saunach. Infekcje grzybicze mogą też być związane z występowaniem chorób ogólnoustrojowych, takich jak cukrzyca, otyłość, niedokrwistość, choroby żołądkowo – jelitowe, zaburzenia hormonalne, choroby układu odpornościowego, przyjmowanie sterydów oraz chemioterapia.

Grzybica paznokci rozwija się tam, gdzie jest ciepło i wilgoć, np. w wyniku niedokładnego wycierania stóp po umyciu, chodzenie w nieprzewiewnych butach. Do rozwoju tej grzybicy dochodzi wtedy, gdy płytka paznokcia jest uszkodzona. Grzyby mogą się łatwo pod nią dostać, gdy dojdzie do skaleczenia albo w wyniku zbyt krótkiego obcięcia paznokci.

Rodzaje grzybicy

Grzybice można podzielić na:
1) pierwotne – dochodzi do ich rozwoju u ludzi zdrowych jeszcze przed infekcją i najczęściej są wywoływane, np. przez Histoplazma capsulatum;
2) wtórne – te grzybice nakładają się na chorobę podstawową i zalicza się tutaj, np. aspergilozę, kandydozę.

Poza tym wyróżnia się jeszcze:
– grzybice egzogenne – czyli takie, które zostały wywołane grzybami pochodzącymi ze środowiska zewnętrznego, np. zwierzęta;
– grzybice endogenne – czyli takie, których przyczyną są grzyby saprofityczne jamy ustnej albo przewodu pokarmowego.

Inny podział wyróżnia grzybice:
– powierzchowne – są to grzybice, które dotyczą skóry, błon śluzowych oraz paznokci;
– głębokie – są to grzybice, w których zostały zaatakowane narządy wewnętrzne człowieka.

Rodzaje grzybicy stóp

Rodzaj grzybicy	Charakterystyka
międzypalcowa	- tej grzybicy charakterystyczne jest złuszczanie i maceracja pomiędzy palcami; - zmiany najczęściej dotyczą między 4. a 5 palcem stopy albo 3. a 4. palcem, ale też mogą przenieść się na inne przestrzenie międzypalcowe; - skóra stopy staje się zaczerwieniona, może się łuszczyć, pojawia się świąd, pieczenie, nieprzyjemny zapach oraz wydzielina; - zmiany mogą się rozprzestrzeniać na podeszwę, a także powierzchnię grzbietową stopy; - bardzo często przechodzi ona w grzybicę paznokci;
potnicowa	- przeważnie pojawiają się wykwity pękerzykowe albo krosty, które mogą tworzyć większe pęcherze; - zmiany bardzo często dotyczą powierzchni części stóp; - pęcherze mogą pękać, dochodzi do złuszczania się skóry, co może powodować swędzenie; - w przypadku pękniętych zmian może dojść do wtórnego zakażenia bakteryjnego, o czym świadczy zmiana wydzieliny z przezroczystej na białawą albo żółtawą;
złuszczająca	- pojawiają się ogniska rumieniowe wraz z nadmiernym rogowaceniem; - skóra staje się twarda, gruba i mało elastyczna i ma skłonności do pękania; - może pojawić się niewielki świąd; - bardzo często tym zmianom towarzyszy grzybica paznokci;
wrzodziejąca	- to rzadka postać grzybicy stóp; - najczęściej dotyczy chorych na cukrzycę; - zmiany skórne mają charakter owrzodzeń;
z odczynem alergicznym	- zakażeniu towarzyszą objawy alergii; - może pojawić się swędzenie, zaczerwienienie oraz grudki.

W przypadku grzybicy paznokci może dojść do zakażenia grzybami z gatunku Trichophyton rubrum, Trichophyton mentagrophytes oraz grzyb pleśniowy – Scopulariopsis brevcaulis, a także gatunki z rodzaju Candida.

Rodzaj grzyba	Charakterystyka
gatunki rodzaju Trichophyton	- płytka paznokcia staje się biało – żółta, matowa i łatwo się kruszy; - brzeg paznokcia jest postrzępiony i dochodzi do jego oddzielania się; - grzybnia zajmuje też łożysko paznokci, dochodzi do zajmowania odrastającej płytki aż do jej całkowitego zniszczenia; - ma przewlekły przebieg;
grzyby Scopulariopsis brevicaulis	- jest łagodniejsze niż zakażenie dermatofitowe; - dotyczy przeważnie paznokci dużych palców u ludzi starszych; - do jej rozwoju dochodzi na granicy żywych i martwych tkanek paznokcia, poza tym tworzą się biało – żółte pasemka wzdłuż długiej osi paznokcia, co świadczy o zajęciu jego łożyska;
gatunki z rodzaju Candida	- wywołują kandydozę wałów oraz płytek paznokciowych; - płytki paznokcia mają szaro – żółtawo –brunatny kolor, ale też są matowe, przerośnięte i rozwarstwione; - wały paznokciowe są zaczerwienione, obrzęknięte, bolesne, a także dochodzi do wydobywania się treści ropne pod wpływem ucisku płytki.

Leczenie grzybicy

W terapii grzybicy powinno się uwzględniać prawidłowe rozpoznanie. Bardzo ważne jest dobranie odpowiednich leków. Poza tym trzeba eliminować czynniki, które sprzyjają rozwojowi infekcji, a jest to, np. korzystanie z basenów, noszenie niewłaściwego obuwia.

W celu leczenia grzybicy należy udać się do dermatologa. Na początku stosuje się leczenie miejscowe, które polega na smarowaniu zakażonego miejsca kremem albo maścią.

Na chore paznokcie można stosować lecznicze miniplasterki albo stosować specjalne lakiery.
Jeżeli te działania nie przynoszą efektów, to konieczne jest zastosowanie leczenia doustnego.

Grzybicy stóp lepiej nie leczyć domowymi sposobami, tylko udać się do specjalisty, ponieważ częste mycie nóg albo ich długie moczenie mogą nasilić objawy choroby.

Ze względu na to, jak bardzo zaawansowana jest choroba można zastosować leczenie doustne albo miejscowe, czyli maści, kremy i aerozole, które stosuje się bezpośrednio na zmiany na stopach. Czasami konieczne jest stosowanie obydwu form leczenia. Zazwyczaj wystarcza stosownie leczenia miejscowego, które stosuje się 2 razy dziennie przez okres od 2 do 4 tygodni.

Leki do stosowania w grzybicy stóp, które mają działanie miejscowe to:
1) terbinafina oraz naftifina – działanie tych antybiotyków polega na blokowaniu syntezy ergosterolu, czyli składnika, który buduje błony komórkowe grzybów. Można je kupić w formie kremu, sprayu oraz płynu. Leczenie zazwyczaj trwa 2 tygodnie.
2) cyklopiroks – dostępny jest w formie żelu, zawiesiny, płynu, pudru, kremu albo lakieru.
3) ketokonazol – można go kupić w formie kremu. Stosuje się go od 2 do 4 tygodni.
4) klotrymazol, mikonazol, ekonazol – te leki stosuje się w przypadku grzybicy, która została wywołana grzybami z gatunku drożdżaków. Dostępne są w formie kremu, żelu, pudru albo roztworu. Leczenie trwa od 2 do 6 tygodni.

Leki o działaniu ogólnym, które stosuje się w leczeniu grzybicy to:
1) terbinafina – ma działanie grzybobójcze i działa na wiele gatunków grzybów. Może też być stosowany w leczeniu grzybicy paznokci.
2) ketokonazol – można go stosować w leczeniu doustnym, a także w leczeniu miejscowym.
3) Itrakonazol – to syntetyczny lek przeciwgrzybiczny. Lek ten zaburza syntezę ergosterolu w błonie komórkowej komórek grzyba.

W leczeniu grzybicy paznokci można zastosować terapię pulsową, która polega na doustnym przyjmowaniu leku, który dociera tylko do zakażonego miejsca. Lek ten bierze się najpierw przez tydzień, potem są trzy tygodnie przerwy i znów bierze się go przez tydzień. Taka kuracja trwa przez trzy miesiące, ale znajdujący się lek w paznokciach działa jeszcze przez dziewięć miesięcy.

Czasami konieczna może być rekonstrukcja płytki paznokcia. Podczas zażywania leków trzeba również szlifować paznokcie co 2 – 4 tygodnie. Jeżeli więcej się usunie zagrzybionej płytki, to leczenie będzie skuteczniejsze. Jednak może być konieczna rekonstrukcja płytki paznokcia, ponieważ tkanka pod paznokciem jest mocno unerwiona, a zeszlifowana płytka stanowi dla niej małą ochronę.

Jak uniknąć nawrotu grzybicy?

Nie można przerwać leczenia grzybicy zbyt wcześnie, ponieważ pomimo tego, że objawy ustępują, to grzyby nadal pozostają na skórze, a po odstawieniu leków zaczynają się na nowo mnożyć.

Bardzo ważne jest, aby po zakończeniu terapii odkazić wszystkie przyrządy do manikiuru, ale też wyrzucić stare gąbki, pumeksy oraz szczotki do stóp. Ręczniki oraz skarpetki, które używane były podczas choroby trzeba dobrze wygotować, a buty zdezynfekować.

Jak zapobiegać grzybicy stóp?

W celu zapobiegania grzybicy bardzo ważne jest przestrzeganie prawidłowej higieny stóp. Po każdej kąpieli stopy należy wycierać do sucha. Należy nosić buty, które przepuszczają powietrze, najlepiej skórzane. Jeżeli korzysta się z miejsc publicznych, takich jak sauna, basen, solarium, to trzeba pamiętać o noszeniu klapek ochronnych oraz używaniu tylko swojego ręcznika. W przypadku osób chorych na cukrzycę należy zwracać uwagę na zadrapania oraz pęknięcia skóry, które trzeba wyleczyć. Poza tym można kupić i stosować pudry przeciwgrzybiczne.

Rokowanie w przypadku grzybicy

Rokowanie jest bardzo dobre, jeżeli grzybica zostanie wcześnie rozpoznana i będzie leczona. W większości przypadków udaje się grzybicę stóp skutecznie wyleczyć. Leczenie może trudniej przebiegać u osób, które mają zaburzenia odporności, takie jak AIDS oraz cukrzyca albo stosują leczenie osłabiające odporność. Wskaźnik niepowodzeń w leczeniu grzybicy wynosi od 25% do 50%. Jest to związane z brakiem przestrzegania zaleceń lekarskich, które dotyczą leczenia, ale też może wynikać z źle dobranego leczenia.

Domowe sposoby na grzybicę stóp i paznokci

Domowymi sposobami można wyleczyć grzybice, która ma łagodny przebieg albo jest w początkowym stadium rozwoju. Niektórzy uważają, że domowe sposoby w ogóle nie działają na grzybicę, a mogą jeszcze nasilić jej objawy.

Na grzybicę stóp można zastosować ocet, który ma kwaśny odczyn i przywraca skórze stóp właściwy odczyn pH, bakteriostatyczny. Należy wymieszać ocet z wodą w proporcjach 1:1. należy moczyć w nich całe stopy codziennie przez pół godziny, trzy razy dziennie. Potem trzeba je dokładnie wysuszyć.

Można wykorzystać również płyny do płukania usta, ale bez dodatku cukru. Aktywnymi składnikami tych płynów są zazwyczaj mentol, eukaliptus, tymol, które mają właściwości przeciwgrzybiczne oraz bakteriostatyczne. Nie można stosować płynów z alkoholem, jeżeli skóra jest popękana. Płyn należy wlać do miski i moczyć w nim podeszwy stóp oraz przestrzenie międzypalcowe przez 30 minut raz dziennie.

Wyciąg z pestek grejpfruta również hamuje rozwój bakterii, grzybów i wirusów. Można go kupić w sklepie zielarskim albo w sklepie z ekologiczną żywnością. Ekstrakt trzeba rozpuścić w misce ciepłej wody, bierze się kilkanaście kropli na jeden litr wody. Stopy moczy się przez 15 minut, zabieg powtarza się dwa razy dziennie.

Niektórzy stosują także proszek do pieczenia. Zawiera n sodę oczyszczoną, która ma właściwości grzybobójcze i bakteriobójcze. Łyżeczkę proszku należy wymieszać z letnią wodą i wsmarować w chore miejsca. Po trzech minutach należy go spłukać i wetrzeć puder przeciwgrzybiczny.

Na grzybicę stóp można zastosować również zioła, takie jak chmiel zwyczajny, aloes pospolity oraz rozmaryn lekarski. Dwie łyżki chmielu trzeba zalać pół litrem wrzącej wody i zostawić pod przykryciem na 10 minut. Potem trzeba przemyć stopy naparem. W przypadku aloesu należy wziąć dwie garści jego liści i zalać jednym litrem wrzącej wody. Można dodać garść szałwii i nagietka. Trzeba go zostawić do przestygnięcia na około 20 minut, a potem jeszcze ciepły wlać do miski i moczyć w nim stopy nie dłużej niż 10 minut. Jeżeli jest to rozmaryn, to bierze się go trzy łyżki i zalewa szklanką wrzątku. Należy go odstawić na 10 minut, a potem przemyć stopy ciepłym naparem.

W przypadku grzybicy stóp można wykorzystać także czosnek, który zawiera substancje o działaniu bakteriobójczym. Czosnek należy rozdrobnić i wcierać go w miejsca, które są zmienione chorobowo.
Można zastosować także olejek z drzewa herbacianego. Takim olejkiem należy smarować infekcję skóry trzy razy dziennie. Do tego trzeba użyć od 4 do 10 kropli olejku. Należy to stosować aż do wyleczenia, a potem jeszcze przynajmniej przez dwa tygodnie. Taki olejek nie jest odpowiedni dla dzieci i kobiet w ciąży.

Na grzybicę paznokci należy jeść dużo czosnku, przynajmniej jeden ząbek dziennie.

Stopy można także moczyć w ciepłej wodzie z dodatkiem soli. Na litr wody bierze się jedną czwartą szklanki soli.

W paznokcie oraz w skórę palców można wmasowywać żel aloesowy.

Można wykorzystać także olejek z oregano albo olejek z drzewa herbacianego. Na paznokieć nakłada się jedną kropelkę olejku. Potem trzeba poczekać aż kropla wyschnie.

Skuteczny też może okazać się ocet jabłkowy. Wacik należy namoczyć w occie i przyłożyć go do chorego paznokcia, a potem trzeba owinąć stopę bandażem.